Tôi nghĩ mình nên viết recap một chút cho buổi nói chuyện XTALK01 vừa rồi, và phải viết luôn hôm nay không mọi thứ sẽ mờ đi mất.
Chị Abe Hanna và tôi được anh Hiếu Trung Trần mời làm diễn giả cho buổi talkshow XTALK01, sự kiện đầu tiên trong chuỗi sự kiện của NOTES trong năm nay.
Anh Hưng Đào (AHL) và chị Nguyễn Hà (ARB) ngồi ngay sau lưng chúng tôi.
Chị Hanna nói về Ikebana (nghệ thuật cắm hoa Nhật Bản) trong khi tôi nói về sự biến đổi và đặc trưng chung của kiến trúc Nhật Bản. Chỉ rất thi thoảng tôi mới có dịp nói trước đám đông, và lần này còn phải nói dài, nói trước mặt cả những khán giả là thày, là tiền bối trong nghề, quả thực khúc đầu có căng thẳng. Tôi nói đâu đó khoảng hơn 30 phút, chị Hanna thì trình bày dài hơn. Chúng tôi đều không phải là những diễn giả chuyên nghiệp, thực sự là nghĩ sao thì nói vậy. Nhìn chung tôi bán hài lòng với những gì mình đã làm trong bài nói đó.
–
Q&A mới là phần gây ấn tượng với tôi, vì khán giả đã đưa ra những câu hỏi rất thú vị, những ý kiến đa chiều, tôi có cảm giác mình như đang ở Agora – một platform mở cho thảo luận công cộng thời Hy Lạp cổ đại.
Tôi sẽ cố nhớ lại những gì mọi người hỏi và chúng tôi đã trả lời như nào và viết lại dưới đây.
Đầu tiên anh Hiếu hỏi mọi người có ai muốn đặt câu hỏi, 50 khán giả lặng yên, anh Hiếu định làm “chim mồi” nhưng tôi đã nẫng mất phần đó của anh.
__________________________________
1/
Q: Tôi,
Ikebana thường là những tác phẩm nhỏ, vậy thì Ikebana có thể được đưa vào để trang trí cho một không gian lớn và hiện đại được không, ví như một đại sảnh rộng vài trăm mét vuông và cao 6m chẳng hạn. Ikebana có thể trở thành một loại hình nghệ thuật ứng dụng được không?
A: Chị Hanna,
Ikebana vẫn có thể có những tác phẩm lớn, nhưng mất rất nhiều công sức của người cắm và chăm sóc, vì nó là nghệ thuật không phải là cắm hoa đơn thuần. Thường thì những sảnh khách sạn chẳng hạn, họ có thể đặt tác phẩm điêu khắc mà không cần mất nhiều công chăm sóc, còn nếu hoa ở đó thì cũng chủ yếu là những lẵng hoa lớn, cắm đầy hoa với mục đích trang hoàng, trong khi đấy không phải mục đích của Ikebana. Vậy nên xét về nhiều yếu tố như kinh tế, công sức và mục đích thì các tác phẩm Ikebana khó trở thành vật trang trí trong những không gian như thế
__________________________________
2/
Q: Anh Hưng (AHL),
Hải là kiến trúc sư nhỉ, sau đây em có hướng như nào, tại sao em lại chọn Nhật thay vì đi vẽ ở Việt Nam, và việc ký họa có giúp ích gì cho em trong nghề nghiệp không?
A: Tôi,
Em sẽ tiếp tục làm công việc kiến trúc thôi. Em cũng từng đi vẽ ở nhiều địa phương của Việt Nam, từ đâu đó 10 năm trước nhưng lúc đấy là thấy chỗ nào đẹp thì vẽ chứ chưa có ý ghi chép. Tuy nhiên em nhận thấy kiến trúc ở các đô thị của mình vẫn chưa có sự thống nhất, không nhìn ra được nét Việt rõ ràng. Vậy nên em muốn đi ra ngoài để xem họ làm như thế nào, và em chọn Nhật vì nó rẻ và từ khi còn học trong trường, kiến trúc Nhật Bản đã luôn xuất hiện và trở thành tiềm thức rằng nước Nhật là nơi đáng đi để xem kiến trúc.
Ký họa giúp em như thế nào trong nghề nghiệp. Em có thể chụp 1000 bức ảnh nhưng không thể nhớ được chúng, nhưng chỉ cần ký họa 1 bức và khi xem lại, em có thể hình dung ra công trình mà em ghé thăm ngày hôm đấy, đó là cách để em xây dựng database cho mình. Bên cạnh đó vẽ ký họa giúp em rèn luyện sự nhạy cảm về tỷ lệ, khối tích không gian. Việc em ký họa một công trình cũng tương đồng với việc thiết kế trên giấy để rồi được xây ngoài thực tế. Nó là một việc nhưng được thực hiện ở hai chiều ngược nhau.
__________________________________
3/
Q: Thày Thuận,
Câu hỏi của anh Hưng tôi cũng có thể trả lời thay anh Hải được. Nước Nhật là nước văn minh, kiến trúc là hàng đầu thế giới, con của thày cũng học bên Nhật. Bài nói của anh Hải thì dễ hiểu rồi, còn về Ikebana, thày muốn chị Hanna cho thày định nghĩa Ikebana là gì một cách đơn giản và ngắn gọn nhất.
A: Chị Hanna,
Tôi xin phép tóm gọn câu trả lời của chị Hanna, xin chị bổ sung thêm.
Ikebana nghĩa là hoa sống, người cắm hoa thể hiện sự rung cảm của mình với hoa, với thiên nhiên để làm nên tác phẩm
Thày Thuận và chị Hanna tiếp tục trao đổi thêm, thày đưa ra ý về tạo hình, nghệ thuật thị giác đối với Ikebana, chị Hanna đưa ra ý về giá trị tinh thần. Cuối cùng anh Hiếu nói những người có nền tảng về mỹ thuật hay kiến trúc sẽ tiếp cận Ikebana một cách nhanh hơn người chưa có nền tảng về nghệ thuật tạo hình, và Ikebana còn liên quan tới yếu tố văn hóa trong đó nữa.
Thày Thuận chia sẻ thêm, nói về kiến trúc Nhật, kiến trúc nước ngoài nhưng sự biến đổi của kiến trúc Việt Nam mình cũng rất hay, nhưng thiếu người tổng hợp và viết ra. Sau đó thày chỉ vào tôi, anh viết về nó đi.
__________________________________
4/
Q: Chị Phương,
Hiện nay người ta đang sử dụng nhiều vật liệu nhân tạo để đưa vào không gian, vậy thì điều này có làm giảm mất tính tự nhiên, tính wabi-sabi của không gian không? Đơn cử như sàn gỗ tự nhiên thay bằng sàn công nghiệp.
A: Tôi,
Về tính tự nhiên, hay tính wabi-sabi là vẻ đẹp của sự không hoàn hảo, rất nhiều công trình được xây bằng bê tông, một vật liệu nhân tạo nhưng vẫn mang vẻ tự nhiên, vậy thì vật liệu tự nhiên hay nhân tạo có thực sự quan trọng không, miễn sao mình thiết kế từ chính lối sống, bản ngã của mình ra thì nó sẽ là tự nhiên.
A: Chị Hà (ARB),
Chỉ đơn giản là dùng vật liệu đúng với bản chất của nó. Gỗ là gỗ, gạch là gạch.
Sau đó anh Hưng có chuyển câu hỏi này sang cho các chị bên công ty gỗ nhân tạo và các chị cười rất đẹp.
__________________________________
5/
Q: Một anh bên công ty chiếu sáng (rất xin lỗi vì không nhớ được tên anh),
Bên công ty anh đang tư vấn về chiếu sáng kiểu Nhật cho một dự án, anh dùng thuật ngữ “ambiance”, là cách người Nhật dùng ánh sáng nền trong ngôi nhà của họ, và tránh những ánh sáng dạng spot light. Hỏi rằng thế có đúng không, và hỏi thêm cách sử dụng ánh sáng này có liên quan tới văn hóa Nhật Bản như thế nào?
A: Tôi,
Ngôi nhà truyền thống của người Nhật có những lớp nang như sau, Vườn tới Hiên tới Phòng chức năng (phòng ngủ, phòng trà). Ánh sáng từ ngoài vườn qua mái che, truyền qua lớp cửa kính ngoài cùng vào hàng hiên đã mờ đi một chút, từ hàng hiên truyền qua một lớp cửa lùa bằng giấy hoặc rơm lại mờ đi thêm nữa. Ánh sáng có sự biến đổi dần dần từ ngoài vào trong như thế, vậy nên anh nói đúng rồi.
Còn về yếu tố văn hóa, nhờ chị Hanna trả lời nhưng xin góp một ý. Thiên nhiên là cái có trước nhất, rồi mới đến con người, rồi văn hóa. Cách họ lấy sáng như thế cũng là cách họ đưa thiên nhiên vào bên trong không gian sống của họ.
A: Chị Hanna,
Cách lấy sáng trong ngôi nhà của người Nhật chú trọng vào chiếu sáng tự nhiên, và vào buổi tối khi chưa có đèn điện thì họ dùng nến, đều là những ánh sáng rất nhẹ nhàng. Bên cạnh đó còn có sự tương phản của ánh sáng từ những khối Dương và Âm như ở Tokonoma.
__________________________________
6/
Q: Một anh ngồi hàng dưới cùng (rất xin lỗi vì không nhớ được tên anh),
Anh có ba ý, Zen trong kiến trúc Nhật, đặc trưng của kiến trúc Nhật và có thể áp dụng điều đó vào kiến trúc Việt Nam được không, cuối cùng là câu hỏi mở về “chất Việt”.
(Nghe đến cụm từ “chất Việt” thì tôi đã không kìm được mà vô thức thở hắt ra)
A: Chị Hanna trả lời ý Zen,
Lúc này tôi đang nghĩ để trả lời cho 2 câu cuối nên không nghe phần này, xin chị Hanna bổ sung.
A: Tôi trả lời 2 ý về kiến trúc,
Đặc trưng của kiến trúc Nhật không nằm ở kiến trúc mà nằm ở thiên nhiên xung quanh nó, là những yếu tố rỗng chứ không phải ở yếu tố đặc. Tôi lấy ví dụ một ảnh tôi chụp ở bảo tàng Quốc gia Tokyo, một không gian nội thất hoàn toàn hiện đại nhưng nhìn ra khu vườn Nhật với lá đỏ, mặt nước phẳng lặng. Tôi hỏi nếu thay khung cảnh vườn Nhật này bằng New York thì còn có thể gọi đây là kiến trúc mang “chất Nhật” được không, hay thành Mỹ mất rồi; và tôi thấy người Nhật cực kỳ coi trọng yếu tố cảnh quan trong công trình của họ.
Về “chất Việt”, rất nhiều thày, bậc tiền bối, cả thế hệ của mình lẫn các em, đều đang cố gắng tìm kiếm và tạo lập. Tôi chỉ xin góp một ý kiến, có thể là một trong những chìa khóa để đến gần hơn với “chất Việt”, đó là Thiên nhiên, hay nói một cách cụ thể hơn cho người thiết kế là Cảnh quan Việt.
__________________________________
Anh Hiếu khép lại buổi Talkshow và hứa hẹn rằng “chất Việt” sẽ được nhìn thấy nhiều hơn, rõ hơn ở những buổi XTALK sau và trong triển lãm cuối năm ở Hội An.